بیست و هشت روز اول بعد از تولد را دوران نوزادی می نامند. نخستین هفته زندگی، حساسترین دوران زندگی انسان بعد از تولد است. در کشور های فقیر دنیا ۶۰ـ۵۰ درصد تمام مرگ های اطفال درنخستین ماه زندگی رخ می‌دهد. در این دواران نوزاد باید به سرعت و به طور موفقیت آمیزی خود را با جهان غریبه خارج وفق دهد. خطر مرگ در مرحله نخستین ۴۸تا۲۴ ساعت پس از تولد بیش از هر زمان دیگری است. مهمترین مساله در مراقبت های دوران نوزادی شناخت کامل نوزاد طبیعی است. بعد از تولد نوزاد پاک کردن راه های تنفسی نوزاد، اندازه گیری ضریب آپگار، مراقبت از بند ناف، چشم ها، پوست، حفظ دمای بدن و تغذیه با شیر مادر بلافاصله بعد از تولد از کار هایی است که باعث ارتقاء سلامت و کاهش مرگ و میر نوزادان می‌گردد و از اثرات سوء و غیر قابل برگشت بیماری های دوره نوزادی در دستگاه های مختلف بدن و بخصوص دستگاه عصبی جلوگیری نماید.
عفونت های مادرزادی که بوسیله توکسوپلاسموز، سرخجه، ویروس هرپس انسانی و سیفیلیس (سندرم TORCH ) ایجاد میشود، با میزان بالای مرگ و میر نوزادان مرتبط است.
مراقبت از چشم ها و بینی
بهتر است قبل از آنکه چشم های نوزاد باز شود، حاشیه پلک های او به وسیله سواپ های استریل مرطوب پاک گردد. برای هر چشم یک سواپ و از سطح داخل به سمت خارج استفاده میشود. در بعضی کشور ها برای جلوگیری از ورم ملتحمه گنوکوکی یک قطره از محلول نیترات نقره یک درصد تازه تهیه شده یا به جای آن از پماد تتراسیکلین یک درصد به تنهایی استفاده میشود. خروج هر ترشحی از چشم نوزاد پاتولوژیک است و نیاز به درمان فوری دارد.
تجویزمعمول (روتین) قطره سولفامید یا هر نوع قطره و پماد آنتی بیوتیک چشمی دیگر به همه نوزادان در بدو تولد، در جمهوری اسلامی ایران ممنوع میباشد ولی در صورت مواجه شدن با عفونت چشمی خفیف و تنها با تجویز پزشک متخصص نوزادان می‌بایست نوزادان به مدت ۵ روز از قطره سولفاستامید استفاده نمایند .
حرکات غیر متقارن دو چشم و احساس لوچ بودن چشم ها در نوزاد، تا ۴ ماهگی غیرطبیعی نیست، ولی پس از ۴ ماهگی اگر چشم انحراف داشته باشد، قطعا غیر طبیعی بوده و باید به چشم پزشک متخصص ارجاع کرد.
هنگام تولد، رنگ قرنیه، عدسی چشم و محیط درونی چشم شفاف است و هرگونه کدورت و سفیدی در این مسیر غیر طبیعی بوده و لازم است نوزاد معاینه ی دقیق شود.
در بدو تولد بینی و حلق نوزاد توسط ساکشن از وجود ترشحات زایمانی پاک شده است؛ با اینحال بدلیل آلودگی های محیط و هوای تنفسی، گرفتگی بینی نوزادان در طی روزهای بعد از تولد بسیار شایع میباشد، برای پاک کردن گرفتگی بینی نوزاد به هیچ وجه از شیر و سنجاق استفاده نکنید، فقط کافیست کمی سرم فیزیولوزیک (نرمال سالین) داخل بینی او بچکانید سپس ترشحات مخاطی خودبخود یا براحتی با پوار مخصوص نوزاد خارج میشود.
مراقبت از پوست
استحمام زودرس نوزاد در بدو تولد بدلیل هیپوترمی(افت دمای بدن) نباید انجام شود. نخستین حمام بهتر است ۲۴ ساعت پس از تولد انجام گیرد زیرا از کاهش دمای بدن در ساعات اولیه عمر جلوگیری میشود. حمام کردن روزانه نوزاد با داشتن بند ناف نه تنها اشکالی ندارد بلکه مفید است. از بدو تولد نوزاد بایستی حداقل یک روز در میان حمام داده شود و تمام بدن نوزاد را با آب و صابون و یا شامپوی مناسب شستشو داد.حمام دادن نوزاد بهیچوجه اثر سوء روی ناف نوزاد و یامحل ختنه ندارد.
ناخن‌های نوزاد نرم تر و تا شونده تر از ناخن‌های شماست ولی بسیار تیز هستند و اگر ناخن‌های او را به موقع نگیرید ممکن است هنگام دست و پا زدن چشم یا صورتش را زخمی کند. هنگام چیدن ناخن، نوک انگشت او را از لبه ناخن دور کنید تا در ناخنگیر یا قیچی گیر نکند و در عین حال دست او را محکم نگه دارید یا در خواب ناخن هایش را کوتاه کنید.
مراقبت از بند ناف
خشک شدن بند ناف نوزاد از همان روزهای اول و دوم شروع میشود، رنگ آن ابتدا زرد و سپس قهوه ای شده و بعد از یک تا دو هفته می افتد محل بریدگی باید تا آنجا که ممکن است تمیز و خشک نگه داشته شود.
چند نکته:
– موقع افتادن بند ناف ممکن است پوشک کمی خونی شود، این امر طبیعی است.
– پوشک یا کهنه نوزاد را زیر بند ناف ببندید تا جریان هوا برای خشک کردن آن کافی باشد و ادرار با آن تماس نداشته باشد.
– علائم عفونت اگر چه نادرند عبارتند از: تورم یا قرمزی، جمع شدن چرک در قاعده بند ناف و تب. بنابراین اگر ناف کودک قرمز و ملتهب شد یا شروع به آب دادن کرد با پزشک وی تماس بگیرید عفونت ناف در ۲۴ ساعت اول تولد معمول نیست.
– از گذاشتن هر گونه پوشش بر روی بند ناف (پانسمان یا نافبند) خودداری شود.
– از دست کاری و قرار دادن مواد آلوده بر روی بند ناف اجتناب گردد. ضمناى استفاده از الکل نیز توصیه نمیشود زیرا الکل، خشک شدن و جدا شدن بند ناف را به تاخیر می اندازد.
– گاهی در محل اتصال بند ناف به بدن نوزاد، ترشح شیری رنگ و بی بو و یا یکی دو قطره خون خارج میشود که اهمیتی ندارد.
مراقبت از دستگاه ادراری تناسلی
– وجود ترشحات بیرنگ یا خون آلوده در قسمت تناسلی نوزاد دختر طبیعی است. ناحیه تناسلی دختران را می توان تنها با یک دستمال مرطوب با آب گرم در هنگام تعویض پوشک و یا استحمام تمیز کرد و در این حال باید مراقب بود که دستمال از جلو به عقب کشیده شود نه از عقب به جلو تا میکروب های ناحیه مقعد وارد واژن نشوند. ممکن است ناحیه تناسلی قرمز و متورم شود و یا ترشحات بیرنگ، سفید و یا کمی خونی دیده شود که تمام این حالات در هفته های اول طبیعی است و در نتیجه هورمون های مادر هنگام بارداری بوجود می آید. اگر این علائم بعداز شش هفته اول پس از تولد از بین نرود باید با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.
مدفوع نوزاد در ۱۸ تا ۲۴ ساعت اول تولد به صورت ماده سیاه رنگ و چسبنده ای است که در برخی نوزادان ممکن است تا ۵ روز بعد از تولد نیز ادامه یابد . این ماده(مکونیوم) را باید با پنیه خیس شده با آب گرم از مقعد و اطراف آن پاک کرد. دفع مدفوع نوزاد در طی روزهای اول نظم خاصی ندارد و تا حدود زیادی بستگی به نحوه تغذیه نوزاد دارد. در تغذیه با شیر مادر، مدفوع نوزاد در روزهای اولیه شل و به رنگ سبز قهوه ای شده و گاهی دارای لخته های سفید شیر است. دفعات دفع مدفوع بستگی دارد به مقدار و دفعات شیری که نوزاد می خورد. در هفته های بعد ممکن است دفعات دفع مدفوع بیشتر شود، به طوری که نوزاد بعد از هر نوبت شیر خوردن، مدفوع دفع کند. مدفوع نوزاد در حالت عادی شل ، زرد یا سبز و بدون بو است. چنانچه نوزاد تا ۴۸ ساعت اول بعد از تولد دفع مدفوع نداشته باشد به پزشک مراجعه کنید.
نکات مهم
– در صورت مشاهده مواردی نظیر : زردی ، اسهال ، بیحالی ، بدنفس کشیدن و استفراغ مکرر ، خوب شیر نخوردن ، تب ، سرفه ، جوشهای چرکی ، ترشح مداوم از ناف و تشنج و حرکات غیرطبیعی در نوزاد هر چه سریعتر به پزشک و یا مرکز بهداشتی مراجعه کنید.
– حرارت اتاق نوزاد از ۱۸تا۲۰ درجه سانتیگراد بیشتر نباشد، نوزاد را در سرما قرار ندهید و بیش از اندازه نیز نپوشانید. لباس نوزاد بایستی سبک و گشاد و راحت باشد و معمولا نوزاد یک لباس بیشتر از میزانی که مادر خودش پوشیده و احساس راحتی میکند، نیاز دارد.
– – از قنداق کردن نوزاد که یک عمل غیربهداشتی و زیان آور است بپرهیزید و از قنداق کردن نوزاد حتی بمدت کوتاه خودداری کنید.
زردی در نوزادان موجب ضایعات جبران ناپذیر سلول مغزی و عقب ماندگی عقلانی می شود . در هفته های اول تولد بایستی دقیقا مراقب زردی در نوزاد بود . شروع زردی بیشتر در سفیدی چشم کودک بروز می کند و در تنه گسترش پیدا می کند ، بمجرد مشاهده زردی بدون فوت وقت در هر زمان از شبانه روز به مرکز درمانی مراجعه نماید . این مسئله اورژانس و فوریت دارد . هرچه زردی زودتر تشخیص داده شود درمان سبکتر و راحتتر است . در موارد خفیف شاید نیاز به بستری و قرار گرفتن در زیر نور مخصوص باشد و در موارد شدید تعویض خون حتما باید انجام گیرد . از بکار بردن پیشنهاد اطرافیان در مورد استفاده از شیرخشت و یا نور مهتابی و …و نظایر آن بدون مشورت با پزشک خودداری کنید . بکار بردن این روشها به قیمت سلامت نوزاد تمام می شود.
– توجه داشته باشید که نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند دفعات اجابت مزاجشان بیشتر است ولی حجم مدفوع آنها کم، رنگ آن زرد و احیانا کف آلود و گاهی سبز است ، آن را با اسهال اشتباه نکنید.
– در ناحیه سر نوزاد دو فرورفتگی حس میشود که بسیار نرم است. یکی در قسمت جلو سر که آن را ملاج قدامی سر گویند و معمولاً بین ۹ تا ۱۸ ماهگی بسته و سفت میشود و دیگری در پشت سر که آن را ملاج پس سر ی (خلفی) می نامند و اغلب تا چهار ماهگی بسته میشود . به هنگام شستشوی سر نوزاد از دست زدن به این ملاجها و امتحان نرمی آن خودداری کنید.
– سازمان بهداشت جهانی(WHO) توصیه می کند نوزاد تا ۶ ماهگی بایستی فقط با شیرمادر تغذیه شود.(تکنیک صحیح شیر دهی را در آموزشهای پس از زایمان ببینید)
منابع:
http://www.zibaweb.com
http://fa.wikipedia.org
http://koodakan.org
http://eazphcp.tbzmed.ac.ir
http://www.tebyan.net
